Sıkça Sorulan Sorular (FAQ)

Engelli Bireylerin Sosyal Güvenlik Hakları: Kapsamlı Bir Rehber

Antalya AS Hukuk & Danışmanlık Bürosu olarak, engelli bireylerin sosyal güvenlik hakları konusunda kapsamlı bir bilgilendirme sunmaktan memnuniyet duyarız. Avukat Ayşenur Kocabaş ve Avukat Sena Demircan önderliğinde, müvekkillerimizi bu karmaşık hukuki süreçte doğru bir şekilde yönlendirmeyi amaçlıyoruz.

Bu makalede, engelli bireylerin sosyal güvenlik hakları, erken emeklilik, maluliyet aylığı ve iş göremezlik ödenekleri gibi önemli konulara değineceğiz. Amacımız, engelli bireylerin ve ailelerinin bu konularda daha bilinçli olmalarına yardımcı olmaktır.

Sosyal Güvenlik Hukuku ve Engellilik

Sosyal güvenlik hukuku, engelli bireylerin topluma katılımlarını destekleyen temel bir hak alanıdır. Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi (BMESHS) ve ulusal mevzuatımız, engelli bireylerin sosyal güvenlik haklarını güvence altına almaktadır. Türkiye’de, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu gibi yasal düzenlemeler, engelli bireylerin sosyal güvenlik haklarına ilişkin detaylı hükümler içermektedir. Bu kanunlar, engelli bireylere erken emeklilik, maluliyet aylığı ve iş göremezlik ödeneği gibi imkanlar sunar.

Engellilere Sağlanan Erken Emeklilik Hakkı

Engelli bireyler için erken emeklilik, sağlanan önemli bir sosyal haktır. Bu hak, işverenlere değil, doğrudan engelli çalışanlara tanınmıştır. Engelli bireylerin, belirli sigortalılık süreleri ve prim gün sayılarını doldurmaları halinde, genel emeklilik şartlarından daha erken emekli olabilmelerini sağlar. Son zamanlarda bazı işverenlerin bu hakkı yanlış yorumlayarak engelli çalışanları zorla emekli etmeye çalıştığı görülmektedir. Ancak bu kesinlikle yasal değildir ve engelli bireyin bu hakkı kullanıp kullanmaması tamamen kendi tercihine bağlıdır. İşverenler bu konuda zorlama yapamazlar.

Önemli Not: Erken emeklilik hakkı, engelli bireylere tanınan bir haktır ve işverenler bu hakkı kötüye kullanamaz. Zorla emeklilik, yasalara aykırıdır.

Güncel Sorun: Bazı işverenler, engelli çalışanların prim gün sayılarını ve yaşlarını doldurduğu bahanesiyle onları zorla emekli etmeye çalışmaktadır. Bu uygulama, engelli çalışanların haklarını ihlal etmektedir.

Engelli Haklarının Gelişimi ve Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi

Türkiye, engelli hakları konusunda önemli adımlar atmıştır. 5378 sayılı yasa ve Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi (BMESHS), bu alanda dönüm noktaları olmuştur. BMESHS, 2009 yılında tam olarak yürürlüğe girmiş ve iç hukukumuzun bir parçası haline gelmiştir. Sözleşme, engelli bireylerin insan hakları ve temel özgürlüklerini geniş bir çerçevede ele almaktadır. Engelli kadınlar, çocuklar, çalışanlar ve emekliler gibi farklı grupların haklarını güvence altına alır. Bu sözleşme sayesinde engelli haklarının daha görünür ve erişilebilir olması sağlanmıştır. Sivil toplum kuruluşları ve diğer kurumlar, bu hakların yaygınlaştırılması için çalışmaktadır.

Engellilerin İstihdam Hakkı

BMESHS’nin 27. maddesi, engelli bireylerin istihdam hakkını düzenler. Bu madde, engelli bireylerin diğer çalışanlarla eşit koşullarda, ayrımcılığa uğramadan istihdam edilmesini hedefler. İç mevzuatımızda da engelli istihdamı konusunda düzenlemeler bulunmaktadır. 1475 sayılı yasa ile başlayan bu süreç, 657 sayılı yasada yapılan değişikliklerle devam etmiştir. Bugün kamu kurum ve kuruluşlarında %4 oranında engelli personel çalıştırılması zorunluluğu bulunmaktadır.

Emeklilik Şartları ve Süreleri

Engelli bireylerin emeklilik şartları, çalıştıkları statüye göre farklılık gösterir. İşçi (4A), kendi adına çalışan (4B) ve memur (4C) statüsünde çalışan engelli bireylerin emeklilik süreleri ve koşulları farklıdır. 2008 yılında yürürlüğe giren 5510 sayılı kanun, emeklilik şartlarını değiştirmiştir. Bu kanun öncesi ve sonrası emeklilik koşulları arasında farklılıklar bulunmaktadır. Ayrıca, engelli çocuğu olan anneler için de erken emeklilik imkanları getirilmiştir. Bu annelerin prim gün sayılarına eklemeler yapılmış ve yaş şartları da indirilmiştir.

4A Statüsündeki Engelliler: İşçi statüsünde çalışan engelliler. Emeklilik şartları, 5510 sayılı kanun öncesi ve sonrası dönemlere göre değişir.

4B Statüsündeki Engelliler: Kendi nam ve hesabına çalışan, serbest meslek erbabı engelliler. Bu grup için de 2008 sonrası erken emeklilik imkanları getirilmiştir.

4C Statüsündeki Engelliler: Memur statüsünde çalışan engelliler. Emeklilik şartları, 5510 sayılı kanunla birlikte farklılık göstermiştir.

Maluliyet Nedeniyle Emeklilik

Engelli bireyler, maluliyet nedeniyle de emekli olabilirler. Maluliyet, çalışma gücünün %60 ve daha fazla oranda kaybedilmesi durumunu ifade eder. Maluliyet aylığı bağlanabilmesi için belirli sigortalılık süreleri ve prim gün sayıları gerekmektedir. Ancak ağır engelli olup başkasının bakımına muhtaç olanlar için bu şartlar daha esnektir. Maluliyet nedeniyle emekli olanların tekrar çalışmaya başlaması durumunda aylıkları kesilir. Bu nedenle, maluliyet aylığı almayı düşünenlerin bu konuya dikkat etmesi önemlidir.

İş Göremezlik Ödeneği

İş göremezlik ödeneği, çalışma hayatı devam ederken geçici veya sürekli olarak iş göremez duruma düşenlere ödenen bir gelir türüdür. İş kazası, meslek hastalığı veya diğer sağlık sorunları nedeniyle iş göremez hale gelenler bu ödenekten yararlanabilir. Geçici iş göremezlik ödeneği, raporlu olunan süre boyunca ödenir. Sürekli iş göremezlik ödeneği ise maluliyet oranının %10 ve daha fazla olması durumunda sürekli olarak ödenir. Engelli bireylerin de çalışma hayatında bu haktan yararlanma imkanı bulunmaktadır.

Emekli Maaşları ve Ekonomik Koşullar

Engelli bireylerin emekli maaşları, normal emekli maaşlarına göre daha düşük olabilmektedir. Bu durum, engelli bireylerin ekonomik zorluklar yaşamasına neden olmaktadır. Bu nedenle, engelli bireylerin emekli maaşlarının iyileştirilmesi ve ekonomik koşullarının desteklenmesi gerekmektedir. Antalya AS Hukuk & Danışmanlık Bürosu olarak, bu konuda yasal düzenlemelerin yapılması için çaba göstermekteyiz.

Önemli Notlar ve Dikkat Edilmesi Gerekenler

• Emeklilik başvurusu yapmadan önce mutlaka Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) başvurarak emeklilik şartlarınızı ve tarihinizi öğrenin.
• Hizmet dökümlerinizi kontrol edin ve eksiklikleri tespit ederek düzeltin.
• Maluliyet nedeniyle emekli olmayı düşünüyorsanız, tekrar çalışmaya başladığınızda aylığınızın kesileceğini unutmayın.
• Engelli raporlarınızı düzenli olarak takip edin ve güncel tutun.
• 2022 sayılı kanun kapsamındaki engelli aylığı alanlar, gelir kriterlerini kaybetmeleri durumunda sağlık sigortalarından yararlanma haklarını da kaybedebilirler. Bu durumdaki kişilerin GSS kapsamına alınması gerekmektedir.
• Emeklilik işlemleri sırasında SGK memurlarının bilgisine güvenmeyin, mutlaka resmi belge talep edin.

Anahtar Kelimeler

• Engelli hakları
• Sosyal güvenlik
• Erken emeklilik
• Maluliyet aylığı
• İş göremezlik ödeneği
• Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi
• 5510 sayılı kanun
• Engelli istihdamı
• Antalya AS Hukuk
• Avukat Ayşenur Kocabaş
• Avukat Sena Demircan

“`